بنای بزرگ و تاریخی‌که به قلعه اختیارالدین و یا ارگ هرات معروف است در قسمت شمالی شهر هرات در مرکز شهر کهنه این ولایت موقعیت داشته و حدود ۵۰۰۰ متر مربع مساحت دارد.

این بنای تاریخی در گذر تاریخ با فراز و نشیب‌های زیادی همراه بوده و با وقوع جنگ‌های مختلف در افغانستان آسیب‌های زیادی دیده و از زمان بناشدن تا کنون، چندین بار تخریب و بازسازی شده است.

 قلعه اختیار الدین در حال حاضر دارای ۱۳ برج بوده و بلند ترین نقطه‌ی آن از سطح زمین ۲۰ متر ارتفاع دارد.

اهالی هرات باستان از گذشته‌گان خود روایت می‌کنند که در دوره تیموریان داخل قلعه، اتاقی وجود داشته که اتاق زرنگار نامیده میشد و تمامی دیوارها و سقف‌های آن نقاشی و تزئین شده بودند که متاسفانه امروزه وجود ندارد.

قلعه‌ تاریخی اختیارالدین دارای دو بخش غربی و شرقی است که در قسمت شرقی آن حرم‌سرای شاهان و قلعه پایینی آن در سمت غربی قرارگاه نظامیان بوده است. 

روایاتی وجود دارد که این قلعه ۱۰۰۰ سال قبل از میلاد در زمان فرمانروای خاندان "اسپه" ساخته شده و با حمله اسکندر مقدونی تخریب و سپس اعمار شده است.

در روایت دیگری گفته شده‌است که قلعه اختیار الدین برای اولین بار توسط شمره دختر فریدون ساخته شد که اکثر مورخان بنیاد «دژ شمیران» را پیش از بنای هرات در حدود 3000 هزار سال پیش از امروز در همین مکان ذکر نموده اند.

هدف از ساختن این دژ، حفظ نظامیان از شورش احتمالی مردم شهر در برابر سلطه مقدونی‌ها بود.

به گواهی تاریخ هرات، در حمله تولی‌خان پسر چنگیز خان مغول، ۱۲‌هزار تن ازمدافعان قلعه کشته شدند و قلعه به تصرف پسر چنگیز  در آمد. اما بعدها در قیام مردم هرات، این قلعه دوباره به تصرف مردم درآمد. با این حال، به اثرخشم زیاد پسر چنگیز، هرات به مدت ۶ ماه تحت محاصره قرار گرفت و به خرابه تبدیل شد و از تمامی جمعیت آن، تنها ۱۶ نفر زنده ماند.

ارگ هرات درسال ۵۷۱هجری قمری، تاریخ خونبارترین کشتار هراتیان را ثبت کرده است.   

این بنای باستانی را اختیارالدین خان فرمانده لشکریان ملک فخرالدین کرت در سال ۶۹۵ ه ق ترمیم کرد که از آن زمان تا کنون به نام قلعه اختیارالدین یاد می‌شود.

قلعه اختیارالدین شاهد نبردها و خون‌ریزی‌های زیادی در دوران پادشاهی غوریان و غزنویان بوده که غزنویان در زمان حکم‌فرمایی‌شان در این سرزمین از آن به عنوان سپر درمقابل دشمنان‌شان استفاده کردند وخرابی های زیادی به بار آوردند.

قلعه اختیارالدین در سال ۱۳۴۲ توسط یونسکو بازسازی شده و سپس در خلال جنگ های که روی داد ، صدماتی زیادی به وی وارد گردیده و اخیرا دوباره در سال ۲۰۰۷ توسط سازمان یونسکو ترمیم گردید.

موزیم هرات نیز در داخل این قلعه قرار دارد که همیشه به روی شهروندان و توریست ها خارجی باز بوده و از میان 1599 آثار تاریخی که در هرات ثبت شده، 250 اثر در آن به نمایش گذاشته شده است.

آثار باستانی موزیم قلعه اختیارالدین، بازمانده هایی از دوره حکومت غزنویان، غوریان، تیموریان و ملکوک کرت است که شامل «کاشی»، «سنگ»، «فلز»، «سفال» و «چوب» به شکل هایی متفاوت مثل مجسمه حیوانات، سکه، سلاح های جنگی، زیورآلات و ظرف خانه می گردد.