در تاریخ ۲۵ ثور/اردیبهشت، مرکز فرهنگی و اجتماعی خانه مولانا میزبان ویژه برنامه ای تحت عنوان "فردوسی و شاهنامه: تاریخ، سیاست، زن، خرد و بستر فرهنگ فارسی" بود. این برنامه با هدف گرامی داشت از شاعر بزرگ زبان فارسی، ابوالقاسم فردوسی، و تحلیل اندیشه های سیاسی و نقش وی در هویت فارسی زبانان، و بازتاب مفهوم خرد و جایگاه زن در شاهنامه برگزار شد.
در این نشست، جمعی از استادان، شاعران و نویسندگان حضور داشتند.
مهمانان ویژه این برنامه عبارت بودند از:
آقای امام‌الدین یوسف‌زاده، مدیر رسانه‌های محلی ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات
بانو مهین احدی، محقق حوزه زنان در شاهنامه از کشور ایران
آقای محمدامین فرهنگ‌پور، استاد دانشگاه و پژوهشگر
استاد عبدالقاهر آریانژاد آژیر، شاعر و نویسنده
گردانندگی این نشست را جمعه‌خان احمدی، مسئول باشگاه دکلمه آوای احساس از زیرمجموعه‌های "خانه مولانا"، بر عهده داشت.
نخست، آقای امام‌الدین یوسف‌زاده با سخنرانی‌ای تحت عنوان "نقش فردوسی در هویت فارسی‌زبانان" سخن گفت. ایشان از ایستادگی فردوسی در برابر تاراج فرهنگی و تلاش برای احیای هویت فرهنگی زبان فارسی سخن گفت. به باور آفای یوسف زاده، فردوسی با قلم خویش در برابر سلطه بیگانگان و ورود زبان عربی ایستادگی کرد و از شاهنامه به عنوان تاریخ مقدس ملت ها یاد نمود. همچنان افزودند، فردوسی آموخت که هویت به جغرافیا، نژاد یا سرزمین وابسته نیست، بلکه زبان، اندیشه و باورهای فرهنگی است که هویت می‌سازد. یوسف‌زاده تأکید کرد که زبان ریشه هویت است و اگر زبان نابود شود، اندیشه و تاریخ نیز خاموش می‌شود. همچنین نسبت به برخی تحریف ها در نسخه های شاهنامه توسط نویسندگان ابراز نگرانی کرد.
در ادامه، آقای عبدالقاهر آریانژاد آژیر تحت عنوان "فردوسی و مفهوم خرد در شاهنامه" به سخن پرداخت. وی با اشاره به حضور اندیشمندانی چون ابوریحان بیرونی، ابن‌سینا و فارابی در عصر فردوسی، این دوره را یکی از تابناک ترین دوران‌های فرهنگی خواند. آژیر بیان داشت که شاهنامه نشان می‌دهد پهلوانی و جنگ آوری ضامن بقای ملت نیست، بلکه خرد و فرزانگی است که تداوم و پایداری فرهنگ ها را تضمین می‌کند. به گفته ایشان، خرد در اندیشه فردوسی با بی آزاری معنا یافته و در جامعه ای که خرد حاکم باشد، آزار و آسیب جایی ندارد.
سپس، بانو مهین احدی با موضوع "نقش زن در شاهنامه" سخنرانی کرد. خانم احدی شاهنامه را نه تنها یک اثر حماسی بلکه میراث فرهنگی مشترک ملت های فارسی زبان دانست. خانم احدی افزودند که شاهنامه زنان را قهرمانان واقعی معرفی می‌کند. و با ذکر نمونه هایی مانند فرانک، رودابه، قیدافه و فرانگیس، نشان داد که فردوسی زنان را با خرد، شجاعت و نقش آفرینی اجتماعی ستوده و به آنان جایگاهی والاتر از صرفاً شخصیت های فرعی داده است.
در بخش دیگر برنامه، آقای محمد امین فرهنگ‌پور با عنوان "شاهنامه به مثابه متن سیاسی" به سخنرانی پرداختند. آقای فرهنگ پور گفتند که فردوسی نه تنها شاعر، بلکه صاحب اندیشه‌ای ژرف در حوزه عدالت، اخلاق و سیاست است. فرهنگ‌پور دو محور اصلی شاهنامه را "عدالت و دادگری" و "پیوند اخلاق و سیاست" دانست. همچنان افزود که فردوسی بر حکومتی مبتنی بر خرد تأکید دارد و سیاست را از منظر اخلاق انسانی می‌نگرد.
او در قسمت پایانی صحبت هایشان، به پرسشی مطرح کرد که آیا فردوسی یک اندیشمند سیاسی است یا فیلسوف؟
و در پاسخ به پرسش چنین گفتند که فردوسی فیلسوف سیاسی به سبک کلاسیک است. اندیشه‌های او در چارچوب مفاهیم جدید سیاسی نمی‌گنجد. در شاهنامه، تفکر سیاسی بیشتر به تأمل در مناسبات قدرت و اخلاق می‌پردازد تا تئوری پردازی مدرن.
در میانه برنامه، دکلماتورانی چون بانو مقبوله موسوی و نیما جامی هر یک اشعاری از فردوسی را دکلمه کردند که با استقبال گرم حضار مواجه شد.
در پایان نشست، بخشی از برنامه به پرسش های حضار از سخنرانان اختصاص داشت:
اولین پرسش را خانم سهیلا کوچکی از آقای یوسف‌زاده پرسیدند که شما از تحریف شاهنامه سخن گفتید. لطفاً مشخصاً نمونه‌هایی از این تحریف را بیان کنید.
اما به دلیل غیبت آقای یوسف‌زاده آقای مصور شفق یکی از موسیسن نهاد خانه مولانا در پاسخ به پرسش خانم کوچکی گفتند که: نظر آقای یوسف‌زاده بیانگر دیدگاه شخصی اوست. خانه مولانا نهاد ترویج فرهنگ و ادبیات فارسی و پیوند دهنده ریشه های فرهنگی ملت هاست و دیدگاه رسمی آن بر اساس پیوست فرهنگی است، نه تفرقه.
همچنین آقای محمد امین فرهنگ‌پور نیز افزودند که: تحریف های که از آن آقای یوسف‌زاده یادآور شدند بیشتر به دلیل سه عامل بوده‌اند:
۱_نسخه‌برداری دستی و اشتباهات کاتبان در طول قرون
۲_ روایت‌پردازی آزاد و گاهی ناآگاهانه برای انتقال بهتر مفاهیم
۳_ دخالت قدرت‌های سیاسی بیرونی در دوره‌هایی خاص، به‌ویژه در زمان سلطه اعراب، که ممکن است بخش‌هایی از شاهنامه را تحت تأثیر قرار داده باشند. این نوع تحریف معمولاً دولتی بوده و نه از سوی شاعران یا مردم عادی.
همچنین خانم غزل کوهستانی پرسشی از آقای فرهنگ‌پور داشتند کهآیا فردوسی به تصوف پرداخته است؟ آیا می‌توان او را یک صوفی دانست؟
آقای محمدامین فرهنگ‌پور گفتند که، فردوسی صوفی نبوده، اما گرایش‌های معنوی، خداجویانه و عرفانی در اشعار او مشهود است. مفاهیمی مانند زودگذری دنیا، تقدیرگرایی و ارزش‌های اخلاقی در شاهنامه حضوری پررنگ دارند. با این حال، او به‌صراحت از تصوف سخن نگفته است.
در قسمت پایانی به عنوان آخرین پرسش خانم ساغر باقری از بانو مهین احدی پرسیدند که: آیا فردوسی زن‌ستیز بوده است؟
بانو احدی پاسخ دادند که برعکس، فردوسی برای زنان ارزش فراوانی قائل بوده است. لقب‌هایی که برای همسرش به‌کار برده، چون "بت مهربان" و "پری‌رو"، نشانگر احترام او به زنان است. اگر اشعاری با محتوای زن ستیز در شاهنامه یافت می‌شود، بیانگر دیدگاه شخصیت های داستانی است، نه خود فردوسی.
در پایان، این برنامه فرصتی بود برای بزرگداشت فردوسی و بازنگری در ارزش‌های شاهنامه که با حضور مهمانان و اشتراک‌کنندگان به شکلی شایسته برگزار شد.
ما ...
